Po zakończeniu wojny na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej, na miejscu, gdzie dawniej były polskie wsie, pozostały trupy i zgliszcza. Rany zadane Polakom przez nacjonalistów ukraińskich nie zabliźniły się nigdy. Pozostały w pamięci tych, którzy ocaleli.
Do 1989 r. nie było możliwości obiektywnego badania tragedii, jaka miała miejsce na Kresach Wschodnich w latach II wojny światowej. Tysiące ocalałych mieszkańców tych ziem nie było w stanie odnaleźć grobów swoich najbliższych.
Kiedy w 1989 r. do Europy Środkowej powróciła wolność, a nieco później Ukraina wyzwoliła się od dominacji sowieckiej, wielu Polaków i Ukraińców sądziło, iż przyszedł czas na sprawiedliwy rozrachunek z przeszłością. Mimo że Senat RP w 1989 r. jednostronnie potępił operację „Wisła”, to na podaną rękę nie było odzewu ze strony ukraińskiej, która nie zrobiła nic, aby zabezpieczyć polskie miejsca pamięci i męczeństwa.
Młody naród ukraiński rekompensował brak wolności w rozwiniętym nacjonalizmie, którego korzenie sięgały doktryny Dymitra Doncowa. Społeczeństwo ukraińskie w sposób bezkrytyczny przyjęło całą walkę OUN i UPA jako czyn wolnościowy i patriotyczny, zapominając o zbrodniczej działalności tych formacji. Licznie stawiane pomniki dla największych zbrodniarzy nacjonalistycznych świadczą dobitnie, że dzieje najnowsze Ukrainy ulegają manipulacji politycznej i nie są oparte na prawdzie i pojednaniu.
Przeciw takiemu pojmowaniu historii protestował Patriotyczny Ruch Kresowy kierowany przez weterana walk z UPA – płk. Jana Niewińskiego (1920-2015), będącego głównym animatorem większości działań o charakterze społecznym i politycznym, które miały za cel upamiętnienie ukraińskiego ludobójstwa na Kresach Wschodnich, przywrócenie prawdy o tragedii ludności polskiej i upamiętnienie ofiar w formie monumentalnego pomnika w Warszawie oraz w licznych publikacjach.
Jan Niewiński był człowiekiem doświadczonym przez życie. Dlatego nasze pierwsze kontakty zostały poprzedzone rozmowami osób zaprzyjaźnionych na temat ewentualnej współpracy. Dzięki spotkaniom i dyskusjom zainicjowanym w roku 2000 w Zakładzie Historii Ruchu Ludowego przy ul. Grzybowskiej 4 w kolejnych latach udało się przeprowadzić szereg wspólnych przedsięwzięć, a także doprowadzić do uzgodnienia zasad współpracy Kresowego Ruchu Patriotycznego i władz Polskiego Stronnictwa Ludowego.
W dniu 7 marca 2006 r. Polskie Stronnictwo Ludowe podpisało z Kresowym Ruchem Patriotycznym oficjalne porozumienie o współdziałaniu dla dobra Rzeczypospolitej Polskiej, przewidujące kultywowanie narodowych tradycji i zapewnienie szacunku osobom szczególnie zasłużonym dla Polski. PSL zobowiązało się do wspierania statutowej działalności Kresowego Ruchu Patriotycznego w Sejmie, Senacie i Parlamencie Europejskim, a także w administracji i samorządach, zaś KRP – statutowych działań i realizacji programu PSL.
Treści porozumienia realizował Zakład Historii Ruchu Ludowego. Ideę porozumienia wspierało także Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. Współpraca z Patriotycznym Ruchem Kresowym zaowocowała konferencjami naukowymi, publikacjami ich materiałów, źródeł do dziejów Kresów Wschodnich oraz wystawami fotograficznymi. Staraliśmy się pobudzić badania, inspirować powstanie nowych publikacji. W ramach działalności edytorskiej MHPRL powstała tzw. Biblioteka Wschodnia, która liczy już kilkanaście tomów.
Pierwszym większym wspólnym przedsięwzięciem Patriotycznego Ruchu Kresowego, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego i Zakładu Historii Ruchu Ludowego była konferencja naukowa zorganizowana w Warszawie w siedzibie NKW PSL 6 czerwca 2004 r. Dzięki wsparciu Samorządu Województwa Mazowieckiego jej materiały zostały opublikowane w obszernym tomie pt. Stosunki polsko-ukraińskie w latach 1939-2004 (2004).
W latach 2005-2008 Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego było wydawcą „Głosu Kresowian” – Biuletynu Informacyjnego Kresowego Ruchu Patriotycznego. Ponieważ wcześniejsze jego numery ukazywały się w małym nakładzie, postanowiono dokonać ich reedycji i wydać w osobnym wydawnictwie książkowym pt. Stosunki polsko-ukraińskie „Głos Kresowian” (2005). We wstępie do publikacji wydawcy podkreślali znaczenie tego dzieła, jak i przesłanie ideowe, towarzyszące jego edycji:
„Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego – jako wydawca niniejszego tomu – po raz kolejny zaangażowało się w sprawę przywrócenia Polakom prawdy o gehennie Kresowian i godne upamiętnienie ofiar martyrologii polskiej ludności Kresów Wschodnich. Ruch ludowy ma ku temu moralny obowiązek, gdyż zbrodnie ludobójstwa nacjonalistów ukraińskich miały miejsce nie w miastach, lecz w polskich wsiach, a ich ofiarami byli przede wszystkim mieszkańcy wsi – polscy chłopi i ich wielodzietne rodziny, a wśród nich wielu działaczy ruchu ludowego – przedwojennego Stronnictwa ludowego i Związku Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej. Galicja była kolebką ruchu ludowego na ziemiach polskich i przewodziła mu zarówno w dobie rozbiorów, jak i w latach międzywojennych, a w niektórych dziedzinach również w latach okupacji, kiedy struktury Batalionów Chłopskich organizowały na tych terenach samoobrony. Tak jak nie jest znana pełna liczba ofiar ukraińskiego ludobójstwa, tak samo nie jest znana większość nazwisk pomordowanych ludowców”.
W ramach prowadzonych przez MHPRL prac badawczych i edytorskich, jako początek cyklu wydawniczego o tematyce wschodniej, ukazała się książka Józefa Rudnickiego pt. Ziemia Czerwińska pod okupacją niemiecką, czerwiec 1941 – czerwiec 1943. Opracowana w Londynie w styczniu 1944 r. w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Rządu RP była syntezą niemieckiej polityki w trzech województwach wschodnich (od czerwca 1941 do czerwca 1943 r.).
Po wydaniu książki Józefa Rudnickiego zrodziła się myśl kontynuowania edycji źródłowych. W wyniku współpracy Wszechnicy Świętokrzyskiej, Akademii Humanistycznej w Pułtusku i Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego ukazały się kolejne tomy, obejmujące materiały wytworzone przez Delegaturę Rządu RP na Kraj: Ziemie Zachodnie : październik 1942 – czerwiec 1944. Raporty Sekcji Zachodniej Delegatury Rządu na Kraj o sytuacji ludności polskiej i polityce okupanta niemieckiego (2004) i Pro Memoria (1941-1944). Raporty Departamentu Informacji Delegatury Rządu RP na Kraj o zbrodniach na narodzie polskim (2005) oraz dwa tomy pt. Ziemie Wschodnie…, przedstawiające w nowym świetle wiele spraw społecznych, politycznych i militarnych, rozgrywających się wówczas na Wołyniu i Ziemi Czerwieńskiej (woj. lwowskie, tarnopolskie i stanisławowskie). Pierwszy z nich obejmuje 8 raportów sytuacyjnych z Ziem Wschodnich (pt. Ziemie Wschodnie. Raporty Biura Wschodniego Delegatury Rządu na Kraj 1943-1944 (2005), drugi tom – meldunki tygodniowe Sekcji Wschodniej Departamentu Informacji i Prasy z Okręgu Lwów, jakie udało się wyodrębnić ze zbiorów AAN (pt. Ziemie Wschodnie. Meldunki tygodniowe Sekcji Wschodniej Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu na Kraj kwiecień – lipiec 1944 (2006).
Publikowane opracowania i dokumenty budziły duże zainteresowanie i oddźwięk w środowiskach naukowych i kombatanckich. Ożywiły się badania, podejmowano nowe przedsięwzięcia.
Nakładem MHPRL w 2008 r. wznowiono publikację Władysława Kubowa Terroryzm na Podolu Zachodnim, dokumentującą zbrodnie ukraińskie na Podolu Zachodnim. W 2009 r. wydano trzy kolejne książki: wspomnienia Antoniego Cybulskiego „Oliwy” pt. Wspomnienia konspiracyjnego starosty z Wołynia, biografię Zygmunt Rumel. Żołnierz nieznany autorstwa Janusza Gmitruka oraz opracowanie Włodzimierza Ważniewskiego – Stracone nadzieje. Polityka władz okupacyjnych w Małopolsce Wschodniej 1939-1944.
Z inspiracji Kresowego Ruchu Patriotycznego i Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego 17 maja 2008 r. odbyła się kolejna konferencja naukowa, tym razem z udziałem historyków rosyjskich i ukraińskich oraz przedstawicieli organizacji kombatanckich. W roku 2010 Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego opublikowało materiały będące rezultatem tego sympozjum – pt. Działalność nacjonalistów ukraińskich na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej.
Rozpoczynając naszą współpracę, czyniliśmy to w przekonaniu, iż najwyższy czas, aby w sposób rzeczowy i obiektywny zbadać genezę i przebieg tragicznych wydarzeń na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej w latach II wojny światowej, aby uzyskaną wiedzę szeroko spopularyzować w społeczeństwie zarówno polskim, jak i ukraińskim. Dziś, po latach, nadal jesteśmy wierni tej idei.
